|| श्री व्यंकटेश स्तोत्र ||
श्रीगणेशाय नमः ।
श्री व्यंकटेशाय नमः ।
ॐ नमो जी हेरंबा ।सकळादि तूं प्रारंभा ।
आठवूनि तुझी स्वरुपशोभा । वंदन भावें करीतसे ॥ १ ॥
अर्थ: सर्व काही शुभ आपल्या स्मरणातून सुरू होते. तुझ्या सुंदर स्वरूपाचा विचार करुन मी तुला नमस्कार करतो.
नमन माझे हंसवाहिनी । वाग्वरदे विलासिनी ।
ग्रंथ वदावया निरुपणी । भावार्थखाणी जयामाजी ॥ २ ॥
अर्थ: मी तुम्हाला ज्ञान देणारी देवी सरस्वती (हंस चालविणारी) देवीला नमन करतो. मला एक पवित्र मजकूर लिहिण्याची वरदान द्या ज्यात विश्वास / हेतू शुद्धता भरपूर प्रमाणात असेल.
नमन माझे गुरुवर्या । प्रकाशरुपा तूं स्वामिया ।
स्फूर्ति द्यावी ग्रंथ वदावया । जेणें श्रोतया सुख वाटे ॥ ३ ॥
अर्थ: हे शिक्षक, प्रभू, मी तुला नमन करतो. तू ज्ञानाचा प्रकाश आहेस. पवित्र मजकूर लिहिण्यासाठी मला प्रेरणा द्या जे ऐकल्यावर आनंद होईल.
नमन माझे संतसज्जना । आणि योगियां मुनिजनां ।
सकळ श्रोतयां सज्जना । नमन माझे साष्टांगी ॥ ४ ॥
अर्थ: मी संत, योगी, मुनी आणि हे ऐकणाऱ्या सर्वांना नमन करतो.
ग्रंथ ऐका प्रार्थनाशतक । महादोषासी दाहक ।
तोषूनियां वैकुंठनायक । मनोरथ पूर्ण करील ॥ ५ ॥
अर्थ: हा पवित्र मजकूर ऐका जो सर्वात मोठा दोष नष्ट करतो. भगवान व्यंकटेश प्रसन्न होतील आणि तुमची शुद्ध इच्छा पूर्ण करतील.
जयजयाजी व्यंकटरमणा । दयासागरा परिपूर्णा ।
परंज्योति प्रकाशगहना । करितों प्रार्थना श्रवण कीजे ॥ ६॥
अर्थ: जयजयकार, प्रभु. कृपया माझ्या प्रार्थना ऐका.
जननीपरी त्वा पाळिलें । पितयापरी त्वां सांभाळिले ।
सकळ संकटापासूनि रक्षिलें । पूर्ण दिधलें प्रेमसुख ॥ ७ ॥
अर्थ:तू आईसारखा माझा सांभाळ केलास, माझ्याकडे वडिलांप्रमाणे काळजी घेतलीस, त्रासातून माझे रक्षण केले आणि तू मला प्रेम व आनंद दिलास.
हें अलोलिक जरी मानावें । तरी जग हें सृजिलें आघवें ।
जनकजनीपण स्वभावें । सहज आलें अंगासी ॥ ८ ॥
अर्थ:हे अभूतपूर्व म्हणून समजले जाते. आपण जग निर्माण केले. म्हणूनच आई आणि वडील यांचे गुण तुमच्यामध्ये सहजपणे असतात.
दीनानाथा प्रेमासाठी । भक्त रक्षिले संकटी ।
प्रेम दिधलें अपूर्व गोष्टी । भजनासाठी भक्तांच्या ॥ ९ ॥
अर्थ:अरे गरिबांच्या प्रभू, तू प्रेमासाठी तुझ्या भक्तांचे रक्षण केलेस. आपण त्यांच्या प्रार्थना ऐकण्यासाठी त्यांना अभूतपूर्व प्रेम दिले.
आतां परिसावी विज्ञापना । कृपाळुवा लक्ष्मीरमणा ।
मज घालोनी गर्भाधाना । अलौकिक रचना दाखविली ॥ १०॥
अर्थ:अरे प्रभू देवी लक्ष्मीचा साथीदार, कृपया माझ्या प्रार्थना ऐका. तू मला जन्म दिलास आणि ही अप्रतिम, अलौकिक रचना दाखवली.
तुज न जाणतां झालों कष्टी । आतां दृढ तुझे पायीं घातली मिठी ।
कृपाळुवा जगजेठी । अपराध पोटीं घालीं माझें ॥ ११ ॥
अर्थ:परंतु मी तुम्हाला आधी ओळखत नसल्याने मला अडचणीत आणले. आता मी तुझ्या पाया पडलो आहे. हे जगाच्या प्रभू, दयाळू आहे, कृपया माझे सर्व पाप गिळून टाक.
माझिया अपराधांच्या राशी । भेदोनि गेल्या गगनासी ।
दयावंता हृषीकेशी । आपुल्या ब्रीदासी सत्य करीं ॥ १२ ॥
अर्थ:हे दयाळू परमेश्वरा, कृपया तुझे वचन पाळ आणि माझ्या पापांची क्षमा कर.
पुत्राचे सहस्त्र अपराध । माता काय मानी तयाचा खेद ।
तेवीं तू कृपाळू गोविंद । मायबाप मजलागी ॥ १३ ॥
अर्थ:आपल्या मुलाच्या हजारो पापांमुळे आई निराश होत नाही. तसेच, हे प्रभू तू माझे आई वडील हो.
उदडांमाजी काळेगोरे । काय निवडावें निवडणारे ।
कुचलिया वृक्षांची फळें । मधुर कोठोनि असतील ॥ १४ ॥
अर्थ:हरबरऱ्याच्या डाळीपासून काळ्या-पांढर्‍या धान्य कसे घेता येईल? काजराच्या झाडाची फळे (कडू आणि काटेरी झाडाचे फळ) गोड कसे असतील?
अराटीलागीं मृदुला । कोठोनि असेल कृपावंता ।
पाषाणासी गुल्मलता । कैसियापरी फुटतील ॥ १५ ॥
अर्थ::कॅक्टसमध्ये कोमलता कशी असेल? एक दगड अंकुर कसे देईल?
आपादमस्तकावरी अन्यायी । परी तुझे पदरीं पडिलों पाहीं ।
आतां रक्षण नाना उपायीं । करणें तुज उचित ॥ १६ ॥
अर्थ:मी तळापासून वरपर्यंत पापी आहे. पण मी स्वत: ला तुमच्या स्वाधीन केले आहे. आता विविध मार्गांनी माझे रक्षण करा.
समर्थाचिये घरीचे श्र्वान । त्यासी सर्वही देती मान ।
तैसा तुज म्हणवितों दीन । हा अपमान कवणाचा ॥ १७ ॥
अर्थ:एखाद्या शहाण्या माणसाच्या घरातघरातल्या कुत्रा चा सुद्धा मान असतो. त्याचप्रमाणे मी असे म्हणत आहे की मी गरीब आहे आणि तुम्ही माझे आहात. मग माझा अपमान करणे तुमचा अपमान होईल.
लक्ष्मी तुझे पायांतळी । आम्ही भिक्षेसी घालोनि झोळी ।
येणे तुझी ब्रीदावळी । कैसी राहील गोविंदा ॥ १८ ॥
अर्थ:जेव्हा देवी लक्ष्मी आपल्या चरणी बसते, तेव्हा आम्ही भीक मागतो. मग तुम्ही तुमचा सिद्धांत कसा ठेवाल?
कुबेर तुझा भांडारी । आम्हां फिरविसी दारोदारीं ।
यांत पुरुषार्थ मुरारी । काय तुजला पैं आला ॥ १९ ॥
अर्थ:जेव्हा कुबेर आपला कोषाध्यक्ष असतो, तेव्हा आपण आम्हाला घरोघरी जायला लावता. हे प्रभू, आम्हाला ते करायला लावण्यात मोठेपणा काय आहे?
द्रौपदीसी वस्त्रें अनंता । देत होतासी भाग्यवंता ।
आम्हांलागी कृपणता । कोठोनि आणिली गोविंदा ॥ २० ॥
अर्थ:आपण भाग्यवान द्रौपदीला कपडे देत होते. अहो गोविंदा, मग आपण आमच्यावर दारिद्र्य का आणले?
मावेची करुनी द्रौपदी सती । अन्ने पुरविलीं मध्यरातीं ।
ऋषीश्र्वरांच्या बैसल्या पंक्ती । तृप्त केल्या क्षणमात्रें ॥ २१ ॥
अर्थ:मध्यरात्री द्रौपदीला जेवणासाठी आलेल्या एका क्षणामध्ये आपण सर्व ऋषींना तृप्त केले.
अन्नासाठी दाही दिशा । आम्हा फिरविसी जगदिशा ।
कृपाळुवा परमपुरुषा । करुणा कैसी तुज न ये ॥ २२ ॥
अर्थ:दिले की, आपण आम्हाला खाण्यासाठी फिरायला लावा. हे दयाळू आणि महान परमेश्वर, आपण आमच्यावर दया कसे करू शकत नाही?
अंगीकासा री या शिरोमणी । तुज प्रार्थितो मधुर वचनीं ।
अंगीकार केलिया झणीं । मज हातीचे न सोडावें ॥ २३ ॥
अर्थ:परमेश्वरा, आश्रयदाता परमेश्वरा, मी तुला गोड शब्दांनी प्रार्थना करतो. तू मला जन्म दिलास आणि आता तू माझ्याकडे दुर्लक्ष करू नकोस.
समुद्रे अंगीकारिला वडवानळ । तेणें अंतरी होतसे विव्हळ ।
ऐसें असोनि सर्वकाळ । अंतरी सांठविला तयानें ॥ २४ ॥
अर्थ:महासागराने आग महासागरात गिळंकृत केली आणि आतून त्रास सहन करावा लागला. असे असूनही, त्याने आग स्वत: मध्येच ठेवली.
कूर्में पृथ्वीचा घेतला भार । तेणे सोडिला नाहीं बडिवार ।
एवढा ब्रह्मांड गोळ थोर । त्याचा अंगीकार पै केला ॥ २५ ॥
अर्थ:विष्णूच्या कासवाच्या अवताराने पृथ्वीवर कृपा केली. त्याने संपूर्ण पृथ्वीचे वजन आनंदाने स्वीकारले.
शंकरे धरिलें हाळाहळा । तेणे नीळवर्ण झाला गळा ।
परी त्यागिले नाही गोपाळा । भक्तवत्सला गोविंदा ॥ २६ ॥
अर्थ:भगवान शंकरांनी विष (पृथ्वी वाचवण्यासाठी) गिळंकृत केले ज्यामुळे त्यांचे मान निळे झाले. अहो, विष्णूच्या भक्तांनो, त्याने (आम्हाला) सोडले नाही.
माझ्या अपराधांच्या परी । वर्णितां शिणली वैखरी ।
दुष्ट पतित दुराचारी । अधमाहूनि अधम ॥ २७ ॥
अर्थ:मी केलेल्या पापांच्या ढिगाऱ्यांचे वर्णन केल्यावर माझे भाषण थकले आहे. मी दुष्ट, पापी आहे आणि सर्वात वाईट वागणूक देखील आहे.
विषयासक्त मंदमति आळशी । कृपण कुव्यसनी मलिन मानसीं ।
सदा सर्वकाळ सज्जनांसी । द्रोह करी सर्वदा ॥ २८ ॥
अर्थ:मी स्वत: बद्दल खूपच मूर्ख, आळशी आहे. मी वाईट आणि वाईट विचारांना व्यसनाधीन आहे. मी नेहमीच चांगल्या लोकांचा विश्वासघात करतो.
वचनोक्ति नाहीं मधुर । अत्यंत जनासी निष्ठुर ।
सकळ पामरांमाजीं पामर । व्यर्थ बडिवार जगी वाजे ॥ २९ ॥
अर्थ:माझे बोलणे गोड नाही आणि मी इतरांसह दगडलो आहे. मी सर्वांपेक्षा कमकुवत आहे आणि तरीही मी माझी वृत्ती दर्शवित आहे.
काम क्रोध मद मत्सर । हें शरीर त्यांचे बिढार ।
कामकल्पनेसी थोर । दृढ येथे केला असे ॥ ३० ॥
अर्थ:माझे शरीर इच्छा, क्रोध आणि मत्सर यांचे निवासस्थान आहे. इच्छा आणि कल्पनाशक्ती कायमस्वरूपी माझ्यामध्ये राहिली आहे.
अठरा भार वनस्पतींची लेखणी । समुद्र भरला मषीकरुनी।
माझे अवगुण लिहितां धरणीं । तरी लिहिले न जाती गोविंदा ॥ ३१ ॥
अर्थ:जरी मी जगातील सर्व झाडे माझ्या पापांबद्दल लिहिण्यासाठी एक काठी बनविली तरी महासागर शाईने भरलेले असेल आणि पृथ्वी माझ्या पापांबद्दल लिहिली जाईल. तरीही, मी माझे पाप लिहिणे पूर्ण केले जाणार नाही.
ऐसा पतित मी खरा । तरी तूं पतितपावन शारङ्गधरा ।
तुवां अंगीकार केलिया गदाधरा । कोण गुणदोष गणील ॥ ३२ ॥
अर्थ:मी खरोखर एक पापी व्यक्ती आहे. पण अहो शारंगधारा (विष्णू ज्याला शारंगा म्हणतात. धनुष्य धरणारे), तू पापांची क्षमा करतो. जर तुम्ही मला स्वीकारले तर माझ्या पापांची किंवा पुण्यांची गणना कोण करेल?
नीचा रतली रायासीं । तिसी कोण म्हणेल दासी ।
लोह लागतां परिसासी । पूर्वस्थिती मग कैंची ॥ ३३ ॥
अर्थ:जर एखाद्या दासीने राजाशी लग्न केले तर तो नोकर कोण आहे? एखाद्या तत्वज्ञानाच्या दगडाने स्पर्श केल्यास लोखंडी लोखंडी कोण म्हणेल. जर भगवान विष्णूने मला स्वीकारले तर माझी पापे धुऊन जातील आणि मला पापी माणूस म्हणणार नाही.
गांवीचे होते लेंडवोहळ । गंगेसी मिळतां गंगाजळ ।
काकविष्ठेचे झाले पिंपळ । तयांसी निंद्य कोण म्हणे ॥ ३४ ॥
अर्थ:एखादा अशुद्ध प्रवाह गंगा नदीला भेटला की ते शुद्ध होते. कावळाचे कवच पीपलच्या झाडास जन्म देते. त्यांना वाईट म्हणून कोण लेबल देईल?
तैसा कुजाति मी अमंगळ । परी तुझा म्हणवितो केवळ ।
कन्या देऊनियां कुळ । मग काय विचारावे ॥ ३५ ॥
अर्थ:त्याचप्रमाणे, मी एक वाईट आणि अशुभ व्यक्ती आहे. हे भगवान विष्णि, पण मी अजूनही तुझा आहे. मुलगी सोडल्यानंतर राजवंशाची चिंता का करावी.
जाणत असतां अपराधी नर । तरी कां केला अंगीकार ।
अंगीकारावरी अव्हेर । समर्थें केला न पाहिजे ॥ ३६ ॥
अर्थ:मी पापी आहे हे जरी तुला समजले तेव्हाही तू मला स्वीकारलेस. तुम्ही सर्वोच्च असल्यापासून आता मला सोडू नये
धांव पाव रे गोविंदा । हाती घेवोनिया गदा ।
करी माझ्या कर्मांचा चेंदा । सच्चिदानंदा श्रीहरी ।।३७।।
अर्थ: अहो गोविंदा, सच्चिनानंद, श्रीहरी, गदा घेऊन धावत ये आणि माझी कर्मे नष्ट कर.
तुझिया नामाची अपरिमित शक्ती । तेथे माझी पापे किती ।
कृपाळुवा लक्ष्मीपती । बरवे चित्ती विचारी ।।३८।।
अर्थ: तुझ्या नावात पुष्कळ सामर्थ्य आहे. माझी पापे त्यापुढे धरु शकत नाहीत. हे देवी लक्ष्मीचे दयाळू पती, याचा चांगला विचार कर.
तुझे नाम पतितपावन । तुझे नाम कलिमलदहन ।
तुझे नाम भवतारण । संकटनाशन नाम तुझे ।।३९।।
अर्थ:तुझ्या नावाचा अर्थ पापांचा नाश करणारा. आपल्या नावाचा अर्थ कलियुगातील सर्व वाईटांचा नाश करणारा आहे. तुझ्या नावाचा अर्थ पृथ्वीवरील काळजीवाहू आहे. आपल्या नावाचा अर्थ आपत्तींचा नाश करणारा आहे.
आता प्रार्थना ऐक कमळापती । तुझे नामी राहो माझीमती मती।
हेंची मागतो पुढत पुढती । परंज्योती व्यंकटेशा ।।४०।।
अर्थ:हे कमलापती (लक्ष्मीचे पती), कृपया माझ्या प्रार्थना ऐका. माझे मन तुझ्याबरोबर राहू दे. हे परमज्योती व्यंकटेश, मी तुम्हाला पुन्हा पुन्हा पुन्हा विचारतो.
तू अनंत तुझी अनंत नामे । तयांमाजी अति सुगमे ।
ती मी अल्पमती प्रेमे । स्मरूनी प्रार्थना करीतसे ।। ४१।।
अर्थ: आपण अमर्याद आहात आणि आपल्या नावे मर्यादा नाहीत. मी माझ्या असमर्थ बुद्धिमत्तेचा वापर करून काही गोड नावे प्रेमाने निवडत आहे आणि आपल्याकडे प्रार्थना करतो.
श्रीव्यंकटेशा वासुदेवा । प्रद्युम्ना अनंता केशवा ।
संकर्षणा श्रीधरा माधवा । नारायणा आदिमूर्ती ।।४२।।
अर्थ: श्री व्यंकटेश, वासुदेव, प्रद्युम्न, अनंत, केशवा, शंकरदर्शन, श्रीधारा, माधव, नारायण, आदिमूर्ती
पद्मनाभा दामोदरा । प्रकाशगहना परात्परा ।
आदि अनादि विश्वंभरा । जगदुद्धारा जगदीशा ।।४३।।
अर्थ: पद्मनाभ, दामोदरा, प्रकाशघना, परटपारा, आदि अनादि, विश्वंभरा, जगद्बुद्धारा, जगदीशा
कृष्णा विष्णो ह्रीशिकेषा । अनिरुद्धा पुरूषोतम्मा परेशा ।
नृसिंह वामन भार्गवेशा । बौद्ध कलंकी निजमूर्ती ।। ४४।।
अर्थ: कृष्णा, विष्णू, हृषिकेश, अनिरुद्ध, पुरुषोत्तम, परेषा, नरसिंह, वामन, भार्गवेश, बौद्ध, कलाकी, निजमूर्ती
अनाथरक्षका आदिपुरुषा । पूर्णब्रह्म सनातन निर्दोषा ।
सकळमंगळ मंगळाधीशा । सज्जनजीवना सुखमूर्ती ।।४५।।
अर्थ: अनाथरक्षक, आदीपुरुष, पूर्णब्रह्मा, सनातन, निर्दोषा, सकलमंगल, मंगलधीषा, सज्जनजीवन, सुखमूर्ती
गुणातीता गुणज्ञा । निजबोधरूपा निमग्ना ।
शुध्द सात्विका सुज्ञा । गुणप्राज्ञा परमेश्वरा ।।४६।।
अर्थ:गुणातीता, गुणद्न्या, निजबोधरूप, निमग्ना, शुद्ध, सात्विका, सुदन्य, गुणप्रज्ञ, परमेश्वरा.
श्रीनिधी श्रीवत्सलांछनधरा । भयकृदभयनाशना गिरिधरा ।
दुष्टदैत्यसंहारकरा । वीरा सुखकरा तू एक ।।४७।।
अर्थ:श्रीनिधी, श्रीवत्सलंचंधरा, भृकृभभयानासन, गिरीधारा, दुश्तादियासनशंकर, वीर, सुखकारा तू एकच.
निखिल निरंजन निर्विकारा । विवेकरवाणी वैरागरा ।
मधुमुरदैत्यसंहारकरा । असुरमर्दना उग्रमूर्ती ।।४८।।
अर्थ: निखिल, निरंजन, निर्विकार, विवेकखानी, वैरागारा, मधुरूरदित्यसंघारक, असुरमर्दाना, उग्रमुर्ती.
शंखचक्र गदाधरा । गरुडवाहना भक्तप्रियकरा ।
गोपीमनरंजना सुखकरा । अखंडित स्वभावे ।।४९।।
अर्थ: शंखाचक्र, गडाधारा, गरुडवाहन, भक्तप्रियाकार, गोपीमिरंजन, सुखकारा, अखंडस्वाभावे.
नानानाटकसूत्रधारिया । जगद्व्यापका जगद्वर्या ।
कृपासमुद्रा करुणालया । मुनिजनध्येया मूळमूर्ती ।।५०।।
अर्थ:नानानाटक्षुत्रधारीया, जगद्व्यापका, जगद्वार्य, कृपासमुद्र, करुणालय, मुनिजंधेय, मूलमूर्ती.
शेषशयना सार्वभौमा । वैकुंठवासिया निरूपमा ।
भक्तकैवारिया गुणधाम । पाव आम्हां ये समयी ।।५१।।
अर्थ: शेषशायना, सर्वभूमा, वैकुंठवासिया, निरुपमा, भक्तकैवरीया, गुणधमा, कृपया आम्हाला आशीर्वाद द्या.
ऐसी प्रार्थना करुनि देवीदास । अंतरी आठविला श्री व्यंकटेश ।
स्मरता ह्रिदयी प्रकटला ईश । त्या सुखासी पार नाही ।।५२।।
अर्थ: या प्रार्थनेने देवीदासांनी श्री व्यानकटेश्वरच्या मनामध्ये कल्पना केली. भगवान त्याच्या अंत: करणात प्रकट झाले आणि देवीदासांच्या आनंदाचा शेवट नव्हता.
ह्रिदयी आविर्भवली मूर्ती । त्या सुखाची अलौकिक स्थिती ।
आपुले आपण श्रीपती । वाचेहाती वदवीतसे ।।५३।।
अर्थ:भगवान व्यंकटेशची प्रतिमा हृदयात दिसून आली आणि आनंदी भावना अविश्वसनीय होती. देवीदास यांच्या भाषणातून भगवान स्वत: बोलू लागले.
‘ते’ स्वरूप अत्यंत सुंदर । श्रोती श्रवण कीजे सादर ।
सांवळी तनु सुकुमार । कुंकुमाकार पादपद्मे ।।५४।।
अर्थ:हे भक्तजन, आपल्यासमोर सादर केलेल्या अत्यंत सुंदर स्वरूपाचे वर्णन ऐका. भगवान व्यंकटेशचे शरीर गडद व पाय लाल कमळांसारखे आहे.
सुरेख सरळ अंगोळिका । नखें जैसी चंद्ररेखा ।
घोटीव सुनीळ अपूर्व देखा । इंद्रनिळाचियेपरी ।।५५।।
अर्थ:बोटांनी सुंदर सरळ सरळ आणि नखे सुंदर निळ्या रंगाच्या इंद्रनील रत्नाप्रमाणे चंद्रकोर आकाराच्या चंद्राप्रमाणे आहेत.
चरणी वाळे घागरिया । वांकी वरत्या गुजरिया ।
सरळ सुंदर पोटरिया । कर्दळीस्तंभाचियेपरी ।।५६।।
अर्थ:पायात आणि इतर सुंदर दागिन्यांमधील सांगीतले घोट्यांचे टोकळे, त्याचे वासरे सरळ आणि लिलीच्या काठासारखे सुंदर आहेत.
गुडघे मांडिया जानुस्थळ । कटीतटी किंकिणी विशाळ ।
खालते विश्वउत्पत्तिस्थळ । वरी झळाळे सोनसळा ।।५७।।
अर्थ:त्या वर गुडघे, मांडी आणि कमरच्या ओळीच्या सभोवतालच्या विस्तृत रत्नाचा पट्टा सह मांडी आहेत. खाली गुप्तांग आहेत आणि तो चमकदार पितळ रंगाच्या कापड घालतो.
कटीवरते नाभिस्थान । जेथोनि ब्रह्मा झाला उत्पन्न ।
उदरी त्रिवळी शोभे गहन । त्रैलोक्य संपूर्ण जयामाजी ।।५८।।
अर्थ: भगवान ब्रह्माचा जन्म त्याच्या कंबरच्या वरच्या नाभीतून झाला होता. तीन स्तरित ओटीपोटात प्रदेश म्हणजे संपूर्ण विश्वाचे निवासस्थान.
वक्ष:स्थळी शोभे पदक । पाहोनि चंद्रमा अधोमुख ।
वैजयंती करी लखलख । विद्युल्लतेचियेपरी ।।५९||
अर्थ: एक सुंदर लटकन त्याच्या छातीत सुशोभित होते आणि चंद्रानेही तो पाहताना आपला चेहरा लपविला आहे. हार वैजयंती विजेसारखा चमकतो.
ह्रिदयी श्रीवत्सलांछन । भूषण मिरवी श्रीभगवान ।
तयावरते कंठस्थान । जयासी मुनिजन अवलोकिती ।।६०।।
अर्थ: भगवान विष्णू श्रीवतस्लंचन सारख्या अलंकारांबद्दल सजवतात ज्याचे त्याने हृदयात घातले आहे. त्या वर व्होकल कॉर्ड आहे, ज्याची मुनीची सतत प्रशंसा होते.
उभय बाहुदंड सरळ ।नखें चंद्रापरीस तेजाळ ।
शोभती दोन्ही करकमळ । रातोत्पलाचीयेपरी ।।६१।।
अर्थ: दोन्ही हात सरळ आहेत आणि नायला चंद्राप्रमाणे तेजस्वी आहेत. दोन्ही तळवे लाल कमळांसारखी सुंदर आहेत.
मनगटी विराजती कंकणे । बाहुवटी बाहुभूषणे ।
कंठी लेइली आभरणे । सूर्यकिरणे उगवली ।।६२।।
अर्थ: ब्रेसलेट्स मनगट सुशोभित करतात आणि आर्मचे दागिने वरच्या हातांना सुशोभित करतात. गळ्यातील दागिने उगवत्या सूर्याच्या किरणांप्रमाणे चमकतात.
कंठावरुते मुखकमळ । हनुवटी अत्यंत सुनीळ ।
मुखचंद्रमा अतिनिर्मळ । भक्तस्नेहाळ गोविंदा ।।६३।।
अर्थ: तोंडासारखे कमळ मानेच्या वर आहे. चिन खूप सुंदर आणि निळा आहे. अहो भक्त गोविंदावर प्रेम करणारे, तुझा चेहरा निष्कलंक चंद्रासारखा आहे.
दोन्ही अधरांमाजी दंतपंक्ती । जिव्हा जैसी लावण्यज्योती ।
अधरामृतप्राप्तीची गती । ते सुख जाणे लक्ष्मी ।।६४।।
अर्थ: दात दोन्ही ओठांच्या दरम्यान आहेत. जीभ एक सुंदर ज्योत आहे. आपल्या खालच्या ओठातील अमरत्व केवळ देवी लक्ष्मीच अनुभवू शकते.
सरळ सुंदर नासिक । जेथे पवनासी झाले सुख ।
गंडस्थळीचे तेज अधिक । लखलखीत दोहीं भागी ।।६५।।
अर्थ: नाक सरळ आणि सुंदर आहे आणि हवेने आशीर्वादित वाटते. दोन्ही बाजूंच्या गालची हाडे चंचल आहेत.
त्रिभुवनीचे तेज एकवटले । बरवेपण सिगेसि आले ।
दोन्ही पातयांनी धरिले । तेच नेत्र श्रीहरीचे ।।६६।।
अर्थ:तिन्ही जगाची चमक एकत्र होते आणि सौंदर्य शिगेला पोहोचते. पापण्या श्री हरिचे डोळे धरतात.
व्यंकटा भृकुटिया सुनीळा । कर्णद्वयाची अभिनव लीळा ।
कुंडलांच्या फांकती कळा । तो सुखसोहळा अलौकिक ।।६७।।
अर्थ:आपल्याकडे वक्र आणि सुंदर भुवया आहेत. दोन्ही कानांचे सौंदर्य अविश्वसनीय आहे. कानातले चमक पसरली. आपल्याला पाहण्याचा आनंददायक अनुभव मंत्रमुग्ध करणारी आहे.
भाळ विशाळ सुरेख । वरती शोभे कस्तुरीटिळक ।
केश कुरळे अलौकिक । मस्तकावरी शोभती ।।६८।।
अर्थ:कपाळ रुंद आणि सुंदर आहे. कपाळावरील खूण त्याला सुशोभित करते. सुंदर कुरळे केस डोके सुशोभित करतात.
मस्तकी मुकुट आणि किरीटी । सभोवती झिळमिळ्याची दाटी ।
त्यावरी मयूरपिच्छांची वेटी । ऐसा जगजेठी देखिला ।।६९।।
अर्थ:मोत्याचा मुकुट डोक्यावर आहे आणि मुकुटच्या सभोवती मोत्याच्या मण्यांच्या तार आहेत. मुकुटच्या वर मयूरचे पंख निश्चित केले आहेत. विश्व भगवान (भगवान विष्णू) प्रकट झाले.
ऐसा तू देवाधिदेव । गुणातीत वासुदेव ।
माझिया भक्तीस्तव । सगुणरूप झालासी ।।७०।।
अर्थ:आपण पुण्यने देवांचे आणि वासुदेव आहात. आपण सर्वगुणांनी परिपूर्ण आहात आणि माझ्यासाठी तेथे आहात.
आतां करू तुझी पूजा । जगज्जीवना अधोक्षजा ।
आर्ष भावार्थ हा माझा । तुज अर्पण केला असे ।।७१।।
अर्थ:अहो जगजीवन, अधोक्ष (विष्णूंची नावे), आता मी तुझी उपासना करू दे. मी तुम्हाला माझा निर्दोष विश्वास दाखवत आहे.
करूनि पंचामृतस्नान । शुद्धामृत वरी घालून ।
तुज करू मंगलस्नान । पुरुषसूक्तेकरूनियां ।।७२।।
अर्थ: मी तुम्हाला अमृत आणि पंचमृत (दूध, साखर, तूप, दही आणि मध यांचे 5 चे मिश्रण) सोबत स्नान करीत आहे. पुरुषसुक्त (वेदांमधील प्रार्थना) पाठ करुन तुम्हाला शुभ स्नान देतात.
वस्त्रे आणि यज्ञोपवीत । तुजलागी करू प्रीत्यर्थ ।
गांधाक्षता पुष्पे बहुत । तुजलागी समर्पू ।।७३।।
अर्थ: तुमच्या प्रेमाच्या निमित्ताने मी तुम्हाला वस्त्रे आणि यज्ञोपवीत (खांद्यावर पवित्र कपडा), तुमच्या कपाळावर चंदनची पेस्ट, तांदूळ आणि फुले देतात.
धूप दीप नैवेद्य । फल तांबूल दक्षिणा शुद्ध ।
वस्त्रे भूषणे गोमेद । पद्मरागादिकरुनी ।।७४।।
अर्थ: मी तुला उदबत्ती, नैवेद्य , फळ , कपडे, दागदागिने, गोमाड आणि पद्मरागडी (लाल माणुस सारखे रत्न) अर्पण करतो.
भक्तवत्सला गोविंदा । ही पूजा अंगीकारावी परमानंदा ।
नमस्कारुनी पादारविंदा । मग प्रदक्षिणा आरंभिली ।।७५।।
अर्थ: ते भक्त गोविंदावर प्रेम करतात, कृपया माझी उपासना प्रिय परमानंद स्वीकारा. प्रदक्षिणा सुरू करण्यासाठी मी तुला नमन करतो आणि तुझ्या पायाला स्पर्श करतो.
ऐसा षोडशोपचारे भगवंत । यथाविधि पूजिला हृदयांत ।
मग प्रार्थना आरंभिली बहुत । वरप्रसाद मागावया ।।७६।।
अर्थ: अशा प्रकारे, हृदयात भगवान विष्णू ची तपशीलवार आणि सर्व प्रकारे उपासना केली. मग वरदान मागण्यासाठी प्रार्थना करण्यास सुरवात केली.
जयजयाजी श्रुतिशास्त्रआगमा । जयजयाजी गुणातीत परब्रह्मा ।
जयजयाजी हृदयवासिया रामा । जगदुद्धारा जगद्गुरू ।।७७।।
अर्थ: जय श्रुतिशास्त्रागम (वेदांचे ज्ञान असलेले), गिलजित (अत्यंत पुण्यवान) परब्रह्म, जय राम अंत: करणात स्थिर झाले, जगद्गुरु.
जयजयाजी पंकजाक्षा । जयजयाजी कामळाधीशा ।
जयजयाजी पूर्णपरेशा । अव्यक्तवक्ता सुखमुर्ती ।।७८।।
अर्थ: जय पंकजाक्ष (ज्याचे कमळांसारखे डोळे आहेत), कमलादेषा (कमळात राहणारे), ओला पूर्णपेशा (सर्वोच्च), ओलांडलेली सुखमूर्ती (आनंदाची मूर्ती) जो अज्ञात स्वरूपात उपस्थित आहे.
जयजयाजी भक्तरक्षका । जयजयाजी वैकुंठनायका ।
जयजयाजी जगपालका । भक्तांसी सखा तू एक ।।७९।।
अर्थ: भक्तांच्या रक्षकाचा जयघोष करा, वैकुंठनायक (स्वर्गातील नेते) असो, जगाचा काळजीवाहू असो, तुम्ही तुमच्या भक्तांचे एकमेव मित्र आहात.
जयजयाजी निरंजना । जयजयाजी परात्परगहना ।
जयजयाजी शुन्यातीत निर्गुणा । परिसावी विज्ञापन एक माझी ।।८०।।
अर्थ: जय निरंजन , गारा परातपरगहाना, भगवान विष्णू ज्याचे कोणतेही अस्तित्व नाही आणि गुणधर्म नसलेले , कृपया माझी विनंती ऐका.
मजलागी देई ऐसा वर । जेणें घडेल परोपकार ।
हेंचि मागणे साचार । वारंवार प्रार्थीतसे ।।८१।।
अर्थ: मी पुन्हा पुन्हा आणि प्रामाणिक मनाने फक्त अशीच विनंती करतो की मला अशी वरदान द्या ज्याद्वारे मी इतरांना मदत करू शकेन.
हा ग्रंथ जो पठण करी । त्यासी दु:ख नसे संसारी ।
पठणमात्रे चराचरी ।विजयी करी जगाते ।।८२।।
अर्थ: जो कोणी हा ग्रंथ वाचतो त्याला जगात दु:ख असू नये. नियमित वाचनाने तो जगात विजय मिळवितो.
लाग्नार्थियाचे व्हावें लग्न । धनार्थीयासी व्हावें धन ।
पुत्रार्थियाचे मनोरथ पूर्ण । पुत्र देऊनि करावे ।।८३।।
अर्थ: एखाद्या ममहत्वाकांक्षी लग्नार्थि चे लग्न होऊ दे, संपत्ती शोधणाऱ्याला संपत्ती मिळावी, मुलासाठी मुलाची इच्छा असलेल्या व्यक्तीची इच्छा पूर्ण होऊ दे.
पुत्र विजयी आणि पंडित । शतायुषी भाग्यवंत ।
पितृसेवेसी अत्यंत रत । जयाचे चित्त सर्वकाळ ।।८४।।
अर्थ: तो मुलगा विजयी, बौद्धिक, 100 वर्षांच्या दीर्घ आयुष्यासह भाग्यवान राहू द्या आणि त्याचे मन त्याच्या वडिलांच्या सेवेत कायम लक्ष केंद्रित करू दे.
उदार आणि सर्वज्ञ । पुत्र देई भक्तालागून ।
व्याधिष्ठांची पीडा हरण । तत्काळ कीजे गोविंदा ।।८५।।
अर्थ: हे गोविंदा, आपल्या भक्तांना उदार आणि बौद्धिक मुलगा द्या. आजारांनी ग्रस्त असणाऱ्यांचे दु:ख कायमचे दूर होऊ दे.
क्षय अपस्मार कुष्ठादि रोग । ग्रंथपठणे सरावा भोग ।
योगाभ्यासियासी योग । पठणमात्रे साधावा ।।८६।।
अर्थ: हे ग्रंथ वाचल्यावर कर्करोग, अपस्मार, कुष्ठरोग इ. नष्ट होते. हे वाचून योग्याचा योग सिद्ध होऊ द्या.
दरिद्री व्हावा भाग्यवंत । शत्रूचा व्हावा नि:पात ।
सभा व्हावी वश समस्त । ग्रंथपठणेकरुनिया ।।८७।।
अर्थ: गरीबांना भाग्यवान बनू दे, शत्रूचा नाश होऊ दे आणि हे ग्रंथ वाचल्यावर जनतेवर विजय मिळू दे.
विद्यार्थियासी विद्या व्हावी । युद्धी शस्त्रे न लागावी ।
पठणे जगात कीर्ति व्हावी । साधु साधु म्हणोनिया ।।८८।।
अर्थ: ज्ञानाचा साधक ज्ञानी बनू द्या, युद्धाची आणि शस्त्राची गरज भासू नये आणि पवित्र पुण्य व्यक्ती म्हणून मान्यता मिळवून जगात कीर्ती होऊ द्या.
अती व्हावे मोक्षसाधन । ऐसे प्रार्थनेसी दीजे मन ।
एवढे मागतो वरदान । कृपानिधे गोविंदा ।।८९।।
अर्थ: हे दयाळू गोविंदा, मी पुनर्जन्मच्या चक्रातून मुक्त होईल असा वरदान मागितला आहे. कृपया माझ्या प्रार्थनांचा विचार करा.
प्रसन्न झाला व्यंकटरमण । देवीदासासी दिधले वरदान ।
ग्रंथाक्षरी माझे वचन । यथार्थ जाण निश्चयेसी ।।९०।।
अर्थ: भगवान व्यंकटराम प्रसन्न झाले आणि देवीदासांना वरदान देऊन आशीर्वाद दिला. “पुस्तकातील माझे अचूक वचन आणि कागदपत्र दृढपणे जाणून घ्या”.
ग्रंथी धरोनि विश्वास । पठण करील रात्रंदिवस ।
त्यालागी मी जगदीश । क्षण एक न विसंबे ।।९१।।
अर्थ: ” मी, जगदीश (भगवान विष्णू), दिवसभर रात्रभर या ग्रंथावर विश्वास ठेवून आणि वाचणाऱ्याला एका क्षणालाही विसरणार नाही”.
इच्छा धरोनि करील पठण । त्याचे सांगतो मी प्रमाण ।
सर्व कामनेसी साधन । पठण एक मंडळ ।।९२।।
अर्थ: “मी नेहमीची इच्छा पूर्ण करण्यासाठी किती वाचन करावे हे सांगत आहे. ते 42 दिवस आहेत”.
पुत्रार्थियाने तीन मास । धनार्थियाने एकवीस दिवस ।
कन्यार्थियाने षण्मास । ग्रंथ आदरे वाचवा ।।९३।।
अर्थ: “हे ग्रंथ आदराने वाचले पाहिजे. ज्याला मुलाची इच्छा आहे त्याने 3 महिने वाचले पाहिजे. ज्याला संपत्ती पाहिजे असेल त्याने 21 दिवस वाचले पाहिजेत. ज्याला मुलगी पाहिजे असेल त्याने 6 महिने वाचले पाहिजे”.
क्षय अपस्मार कुष्टादि रोग । इत्यादि साधने प्रयोग ।
त्यासी एक मंडळ सांग । पठणेकरूनि कार्यसिद्धी ।।९४।।
अर्थ: “संपूर्ण २ दिवसांच्या कालावधीत हे ग्रंथ वाचल्यानंतर कर्करोग, अपस्मार, कुष्ठरोग बरा होईल.”
हे वाक्य माझे नेमस्त । ऐसे बोलिला श्रीभगवंत ।
साच न मानी जयाचे चित्त । त्यासी अध:पात सत्य होय ।।९५।।
अर्थ: श्री भगवंत म्हणाले “मी काय बोललो ते निश्चितपणे जाणून घ्या.” ज्याचा यावर विश्वास नाही त्याला खरोखर नष्ट होईल.
विश्वास धरील ग्रंथपठणी । त्यासी कृपा करील चक्रपाणी ।
वर दिधला कृपा करुनी । अनुभवे कळो येईल ।।९६।।
अर्थ: ज्याला या ग्रंथाच्या वाचनावर विश्वास आहे त्याला चक्रपाणी (भगवान विष्णू) आशीर्वाद देतील. त्याने स्वत: ही वरदान दिली आहे आणि आपल्याला हे अनुभवाने कळेल.
गजेन्द्राचिया आकांतासी । कैसा पावला हृषीकेशी ।
प्रल्हादाचिया भावार्थासी । स्तंभातूनी प्रगटला ।।९७।।
अर्थ: अहो हृषीकेशा, तू हत्तींचा कर्कश आवाज ऐकल्यावर दिसलास. प्रल्हादच्या भक्तीवरुन तुम्ही स्तंभातून प्रकट झाला होता.
वज्रासाठी गोविंदा । गोवर्धन परमानंदा ।
उचलोनिया स्वानंदकंदा । सुखी केले तये वेळी ।।९८।।
अर्थ: जेव्हा भगवान इंद्राने आपत्ती आणली, अरे गोविंदा, परमानंद, स्वानंदकांडा, आपण गोवर्धन डोंगर उचलून सुटका केली.
वत्साचे परी भक्तांसी । मोहे पान्हावे धेनु जैसी ।
मातेच्या स्नेह्तुलनेसी । त्याचपरी घडलेसे ।।९९।।
अर्थ: आपण आपल्या भक्तांवर प्रेम कराल जसे गाईला तिच्या बछड्यावर आणि आईने आपल्या मुलावर प्रेम केले आहे
ऐसा तू माझा दातार । भक्तांसी घालिसी कृपेची पाखर ।
हा तयाचा निर्धार । अनाथनाथ नाम तुझे ।।१००।।
अर्थ: तू माझा देणगी होण्याचा संकल्प करतोस आणि तुझ्या भक्तांना तुझ्या आशीर्वादाने झाकतोस. आपले नाव अनाथनाथ (अनाथांचा काळजीवाहू) आहे.
श्रीचैतन्यकृपा अलोकिक । संतोषोनि वैकुंठनायक ।
वर दिधला अलोकिक । जेणे सुख सकळांसी ।।१०१।।
अर्थ :प्रसन्न होऊन वैकुंठनायक (भगवान विष्णू) यांनी एक अविश्वसनीय वरदान दिले ज्यामुळे प्रत्येकजण आनंदी होईल. श्री चैतन्य (भगवान विष्णू) यांचे आशीर्वाद अविश्वसनीय आहेत.
हा ग्रंथ लिहिता गोविंद । या वचनी न धरावा भेद ।
हृदयी वसे परमानंद । अनुभवसिद्ध सकळांसी ।।१०२।।
अर्थ: जो हा ग्रंथ लिहितो तो स्वत: गोविंदा (भगवान विष्णू) आहे हे बोलल्या गेलेल्या शब्दांत रहस्य नाही. परमानंद (भगवान विष्णू) हृदयात वास करतात आणि अनुभवल्यानंतर सर्वजण ओळखतात.
या ग्रंथीचा इतिहास । भावें बोलिला विष्णुदास ।
आणिक न लागती सायास । पठणमात्रे कार्यसिद्धी ।।१०३।।
अर्थ: विष्णुदास (भगवान विष्णूंचे भक्त) या पुस्तकाच्या इतिहासाबद्दल भक्तीभावाने बोलले. आपले कार्य हे वाचून पूर्ण होईल आणि इतर कशाचीही गरज नाही.
पार्वतीस उपदेशी कैलासनायक । पूर्णानंद प्रेमसुख ।
त्याचा पार न जाणती ब्राह्मादिक । मुनि सुरवर विस्मित ।।१०४।।
अर्थ: कैलासनायक (भगवान शंकर) यांनी देवी पार्वतीला अशी माहिती दिली की पूर्ण आनंद आणि प्रेमाची मर्यादा ब्रह्मा वगैरेही माहिती नाही. सर्व मुनी आणि मोठे देवता देखील आश्चर्यचकित आहेत.
प्रत्यक्ष प्रगटेल वनमाळी । त्रैलोक्य भजत त्रिकाळी ।
ध्याती योगी आणि चंद्रमौळी । शेषाद्रीपर्वती उभा असे ।।१०५।।
अर्थ: तीन जग आणि तीन युग त्यांची उपासना करतात, योगी आणि चंद्रमौली (भगवान शंकर) नेहमीच त्याचे स्मरण करतात आणि जो शेषाद्री पर्वतावर उभा आहे, तो, वनमाली (भगवान विष्णू) स्वतः प्रकट होईल.
देवीदास विनवी श्रोतयां चतुरां । प्रार्थनाशतक पठण करा ।
जावया मोक्षाचिया मंदिरा । काहीं न लागती सायास ।।१०६।।
अर्थ: देविदास ज्ञानी श्रोते भक्तांना ही प्रार्थना वाचण्याची विनंती करतात. तुम्हाला आत्म्याच्या मुक्तीच्या मंदिरात जाण्यासाठी दुसर्‍या कशाचीही गरज भासणार नाही.
एकाग्रचित्ते एकांती । अनुष्ठान कीजे मध्यराती ।
बैसोनिया स्वस्थचित्ती । प्रत्यक्ष मूर्ति प्रगटेल ।।१०७।।
अर्थ: मध्यरात्री एकाकीने शांतपणे बसून आणि संपूर्ण एकाग्रतेने हे वाचा. भगवान विष्णू स्वतः प्रकट होतील.
तेथें देह्भावासी नुरे ठाव । अवघा चतुर्भुज देव ।
त्याचे चरणी ठेवोनि भाव । वरप्रसाद मागावा ।।१०८।।
अर्थ: चार हात असलेल्या ईश्वराच्या रूपात शारीरिक अस्तित्वाची भावना नाही. आपले डोके त्याच्या पायावर ठेवा आणि वरदान सांगा.
इति श्रीदेवीदासविरचितं श्रीव्यंकटेशस्तोत्रं संपूर्णम ।
श्री व्यंकटेशार्पणमस्तु ।
Found a Mistake or Error? Report it Now
