|| श्री सरस्वती षोडशोपचार पूजा ||
पुनः सङ्कल्पम् –
पूर्वोक्त एवं गुण विशेषण विशिष्टायां शुभतिथौ वाग्देव्याः अनुग्रहेण प्रज्ञामेधाभिवृद्ध्यर्थं, सकलविद्यापारङ्गता सिद्ध्यर्थं, मम विद्यासम्बन्धित सकलप्रतिबन्धक निवृत्त्यर्थं, श्री सरस्वती देवीं उद्दिश्य श्री सरस्वती देवता प्रीत्यर्थं यावच्छक्ति ध्यानावाहनादि षोडशोपचार पूजां करिष्ये ॥
ध्यानम् –
पुस्तकेतु यतोदेवी क्रीडते परमार्थतः
ततस्तत्र प्रकुर्वीत ध्यानमावाहनादिकम् ।
ध्यानमेवं प्रकुरीत्व साधनो विजितेन्द्रियः
प्रणवासनमारुढां तदर्थत्वेन निश्चिताम् ॥
अङ्कुशं चाक्ष सूत्रं च पाशं वीणां च धारिणीम् ।
मुक्ताहारसमायुक्तं मोदरूपां मनोहरम् ॥
ओं सरस्वत्यै नमः ध्यायामि ।
आवाहनम् –
अत्रागच्छ जगद्वन्द्ये सर्वलोकैकपूजिते ।
मया कृतमिमां पूजां गृहाण जगदीश्वरी ॥
ओं सरस्वत्यै नमः आवाहयामि ।
आसनम् –
अनेक रत्नसम्युक्तं सुवर्णेन विराजितम् ।
मुक्तामणियुतं चारु चाऽसनं ते ददाम्यहम् ॥
ओं सरस्वत्यै नमः आसनं समर्पयामि ।
पाद्यम् –
गन्धपुष्पाक्षतैः सार्थं शुद्ध तोयेनसम्युतम् ।
शुद्धस्फटिकतुल्याङ्गि पाद्यं ते प्रतिगृह्यताम् ॥
ओं सरस्वत्यै नमः पादयोः पाद्यं समर्पयामि ।
अर्घ्यम् –
भक्ताभीष्टप्रदे देवी देवदेवादिवन्दिते ।
धातृप्रिये जगद्धात्रि ददाम्यर्घ्यं गृहाण मे ॥
ओं सरस्वत्यै नमः हस्तयोः अर्घ्यं समर्पयामि ।
आचमनीयम् –
पूर्णचन्द्रसमानाभे कोटिसूर्यसमप्रभे ।
भक्त्या समर्पितं वाणी गृहाणाचमनीयकम् ॥
ओं सरस्वत्यै नमः आचमनीयं समर्पयामि ।
मधुपर्कम् –
कमलभुवनजाये कोटिसूर्यप्रकाशे
विशद शुचिविलासे कोमले हारयुक्ते ।
दधिमधुघृतयुक्तं क्षीररम्भाफलाढ्यं
सुरुचिर मधुपर्कं गृह्यतां देववन्द्ये ॥
ओं सरस्वत्यै नमः मधुपर्कं समर्पयामि ।
पञ्चामृत स्नानम् –
दधिक्षीरघृतोपेतं शर्करा मधुसम्युतं
पञ्चामृतस्नानमिदं स्वीकुरुष्व महेश्वरि ॥
ओं सरस्वत्यै नमः पञ्चामृतस्नानं समर्पयामि ।
शुद्धोदक स्नानम् –
शुद्धोदकेन सुस्नानं कर्तव्यं विधिपूर्वकम् ।
सुवर्णकलशानीतैः नानागन्ध सुवासितैः ॥
ओं सरस्वत्यै नमः शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि ।
वस्त्रयुग्मम् –
शुक्लवस्त्रद्वयं देवी कोमलं कुटिलालके ।
मयि प्रीत्या त्वया वाणि ब्रह्माणि प्रतिगृह्यताम् ॥
ओं सरस्वत्यै नमः वस्त्रयुग्मं समर्पयामि ।
यज्ञोपवीतम् –
शब्दब्रह्मात्मिके देवी शब्दशास्त्रकृतालये ।
ब्रह्मसूत्रं गृहाण त्वं ब्रह्मशक्रादिपूजिते ॥
ओं सरस्वत्यै नमः यज्ञोपवीतं समर्पयामि ।
आभरणानि –
कटकमकुटहारैः नूपुरैः अङ्गदाण्यैः
विविधसुमणियुक्तैः मेखला रत्नहारैः ।
कमलदलविलसे कामदे सङ्गृहीष्व
प्रकटित करुणार्द्रे भूषितेः भूषणानि ॥
ओं सरस्वत्यै नमः आभरणानि समर्पयामि ।
गन्धम् –
चन्दनागरु कस्तूरी कर्पूराद्यैश्च सम्युतम् ।
गन्धं गृहाण त्वं देवि विधिपत्नि नमोऽस्तु ते ॥
ओं सरस्वत्यै नमः गन्धं समर्पयामि ।
अक्षतान् –
हरिद्राकुङ्कुमोपेतान् अक्षतान् शालिसम्भवान् ।
मया दत्ताननेकांश्च स्वीकुरुष्व महेश्वरि ॥
ओं सरस्वत्यै नमः अक्षतान् समर्पयामि ।
पुष्पाणि –
मन्दारादि सुपुष्पैश्च मल्लिकाभिर्मनोहरैः
करवीरैः मनोरम्यैः वकुलैः केतकैः शुभैः ।
पुन्नागैर्जातिकुसुमैः मन्दारैश्च सुशोभितैः
कल्पितानि च माल्यानि गृहाणाऽमरवन्दिते ॥
ओं सरस्वत्यै नमः पुष्पैः पूजयामि ।
अथ अङ्गपूजा –
ओं ब्रह्मण्यै नमः – पादौ पूजयामि ।
ओं भारत्यै नमः – गुल्फौ पूजयामि ।
ओं जगत्स्वरूपिण्यै नमः – जङ्घौ पूजयामि ।
ओं जगदाद्यायै नमः – जानूनी पूजयामि ।
ओं चारुविलासिन्यै नमः – ऊरू पूजयामि ।
ओं कमलभूमये नमः – कटिं पूजयामि ।
ओं जन्महीनायै नमः – जघनं पूजयामि ।
ओं गम्भीरनाभये नमः – नाभिं पूजयामि ।
ओं हरिपूज्यायै नमः – उदरं पूजयामि ।
ओं लोकमात्रे नमः – स्तनौ पूजयामि ।
ओं विशालवक्षसे नमः – वक्षस्थलं पूजयामि ।
ओं गानविचक्षणायै नमः – कण्ठं पूजयामि ।
ओं स्कन्दप्रपूज्यायै नमः – स्कन्दान् पूजयामि ।
ओं घनबाहवे नमः – बाहून् पूजयामि ।
ओं पुस्तकधारिण्यै नमः – हस्तान् पूजयामि ।
ओं श्रोत्रियबन्धवे नमः – श्रोत्रे पूजयामि ।
ओं वेदस्वरूपायै नमः – वक्त्रं पूजयामि ।
ओं सुनासिन्यै नमः – नासिकां पूजयामि ।
ओं बिम्बसमानोष्ठ्यै नमः – ओष्ठौ पूजयामि ।
ओं कमलचक्षुषे नमः – नेत्रे पूजयामि ।
ओं तिलकधारिण्यै नमः – फालं पूजयामि ।
ओं चन्द्रमूर्तये नमः – चिकुरं पूजयामि ।
ओं सर्वप्रदायै नमः – मुखं पूजयामि ।
ओं श्री सरस्वत्यै नमः – शिरः पूजयामि ।
ओं ब्रह्मरूपिण्यै नमः – सर्वाण्याङ्गानि पूजयामि ।
अष्टोत्तरशतनाम पूजा –
श्री सरस्वती अष्टोत्तरशतनामावली पश्यतु ॥
ओं सरस्वत्यै नमः नानाविध परिमल पुष्पाणि समर्पयामि ।
धूपम् –
दशाङ्गं गुग्गुलोपेतं सुगन्धं च मनोहरम् ।
धूपं गृहाण कल्याणि वरदे प्रतिगृह्यताम् ॥
ओं सरस्वत्यै नमः धूपमाघ्रापयामि ।
दीपम् –
घृतत्रिवर्तिसम्युक्तं दीपितं दीपमम्बिके ।
गृहाण चित्स्वरूपे त्वं कमलासनवल्लभे ॥
ओं सरस्वत्यै नमः दीपं दर्शयामि ।
धूपदीपानन्तरं शुद्ध आचमनीयं समर्पयामि ।
नैवेद्यम् –
अपूपान् विविधान् स्वादून् शालिपिष्टोपपाचितान्
मृदुलान् गुडसम्मिश्रान् सज्जीरक मरीचिकान् ।
कदली पनसाऽम्राणि च पक्वानि सुफलानि च
कन्दमूल व्यञ्जनानि सोपदंशं मनोहरम् ।
अन्नं चतुर्विधोपेतं क्षीरान्नं च घृतं दधि ।
भक्षभोज्यसमायुक्त नैवेद्यं प्रतिगृह्यताम् ॥
ओं सरस्वत्यै नमः नैवेद्यं समर्पयामि ।
ओं भूर्भुव॒स्सुव॑: । तत्स॑वि॒तुर्वरे᳚ण्यं॒ भर्गो॑ दे॒वस्य॑ धीमहि ।
धियो॒ यो न॑: प्रचो॒दया᳚त् ॥
सत्यं त्वा ऋतेन परिषिञ्चामि ।
(सायङ्काले – ऋतं त्वा सत्येन परिषिञ्चामि)
अमृतमस्तु । अ॒मृ॒तो॒प॒स्तर॑णमसि ।
ओं प्रा॒णाय॒ स्वाहा᳚ । ओं अ॒पा॒नाय॒ स्वाहा᳚ ।
ओं व्या॒नाय॒ स्वाहा᳚ । ओं उ॒दा॒नाय॒ स्वाहा᳚ ।
ओं स॒मा॒नाय॒ स्वाहा᳚ ।
मध्ये मध्ये पानीयं समर्पयामि ।
अ॒मृ॒ता॒पि॒धा॒नम॑सि । उत्तरापोशनं समर्पयामि ।
हस्तौ प्रक्षालयामि । पादौ प्रक्षालयामि ।
शुद्धाचमनीयं समर्पयामि ।
ओं सरस्वत्यै नमः नैवेद्यं समर्पयामि ।
ताम्बूलम् –
ताम्बूलं च सकर्पूरं पूगनागदलैर्युतम् ।
गृहाण देवदेवेशि तत्त्वरूपी नमोऽस्तु ते ॥
ओं सरस्वत्यै नमः ताम्बूलं समर्पयामि ।
नीराजनम् –
नीराजनं गृहाण त्वं जगदानन्ददायिनि ।
जगत्तिमिरमार्ताण्डमण्डले ते नमो नमः ॥
ओं सरस्वत्यै नमः नीराजनं समर्पयामि ।
मन्त्रपुष्पम् –
(ऋग्वेदं ६।६१।४)
प्र णो॑ दे॒वी सर॑स्वती॒ वाजे॑भिर्वा॒जिनी॑वती ।
धी॒नाम॑वि॒त्र्य॑वतु ॥
यस्त्वा॑ देवि सरस्वत्युपब्रू॒ते धने॑ हि॒ते ।
इन्द्रं॒ न वृ॑त्र॒तूर्ये॑ ॥
त्वं दे॑वि सरस्व॒त्यवा॒ वाजे॑षु वाजिनि ।
रदा॑ पू॒षेव॑ नः स॒निम् ॥
उ॒त स्या न॒: सर॑स्वती घो॒रा हिर॑ण्यवर्तनिः ।
वृ॒त्र॒घ्नी व॑ष्टि सुष्टु॒तिम् ॥
या कुन्देन्दु तुषारहारधवला या शुभ्रवस्त्रावृता
या वीणावरदण्डमण्डितकरा या श्वेतपद्मासना ।
या ब्रह्माच्युतशङ्करप्रभृतिभिर्देवैस्सदा पूजिता
सा मां पातु सरस्वती भगवती निश्शेषजाड्यापहा ॥
शारदे लोकमातस्त्वमाश्रिताभीष्टदायिनि ।
पुष्पाञ्जलिं गृहाण त्वं मया भक्त्या समर्पितम् ॥
ओं सरस्वत्यै नमः सुवर्णदिव्य मन्त्रपुष्पं समर्पयामि ।
प्रदक्षिण –
पाशाङ्कुशधरा वाणी वीणापुस्तकधारिणी
मम वक्त्रे वसेन्नित्यं दुग्धकुन्देन्दुनिर्मला ।
चतुर्दश सुविद्यासु रमते या सरस्वती
चतुर्दशेषु लोकेषु सा मे वाचि वसेच्चिरम् ॥
पाहि पाहि जगद्वन्द्ये नमस्ते भक्तवत्सले
नमस्तुभ्यं नमस्तुभ्यं नमस्तुभ्यं नमो नमः ॥
ओं सरस्वत्यै नमः प्रदक्षिण नमस्कारान् समर्पयामि ।
क्षमाप्रार्थना –
यस्य स्मृत्या च नामोक्त्या तपः पूजाक्रियादिषु ।
न्यूनं सम्पूर्णतां याति सद्योवन्दे तमच्युतम् ॥
अपराध सहस्राणि क्रियन्तेऽहर्निशं मया ।
दासोऽयमिति मां मत्वा क्षमस्व परमेश्वरी ॥
मन्त्रहीनं क्रियाहीनं भक्तिहीनं महेश्वरि ।
यत्पूजितं मया देवी परिपूर्णं तदस्तुते ॥
समर्पणम् –
अनया ध्यानावाहनादि षोडशोपचार पूजया भगवती सर्वात्मिका श्री सरस्वती देवता सुप्रीता सुप्रसन्ना वरदा भवतु । मम इष्टकाम्यार्थ सिद्धिरस्तुः ॥
तीर्थप्रसाद ग्रहणम् –
अकालमृत्यहरणं सर्वव्याधिनिवारणम् ।
समस्तपापक्षयकरं श्री सरस्वती देवी पादोदकं पावनं शुभम् ॥
ओं श्री सरस्वती देव्यै नमः प्रसादं शीरसा गृह्णामि ।
ओं शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
Found a Mistake or Error? Report it Now
